SEAKS I LANGSEAKS - VARVARSKI BOJNI NOŽEVI I KRATKI MAČEVI
Seaks je starogermanska reč koja je prosto značila “nož”. U savremenoj arheologiji međutim, pojam seaks koristimo za jedan konkretni tip dužeg noža-bodeža, odnosno kraćeg mača koji su koristili ratnici Germanskih i drugih varvarskih naroda u periodu Velikih seoba naroda, i kasnije tokom ostatka Srednjeg veka.
Seaks je naročito povezivan sa germanskim narodom Sasa odnosno Saks(on)a zbog sličnosti u izgovoru ove dve reči, iako je pojam Sasa naravno stariji i ima druge korene. Anglo-saksonske države, poput Eseksa, Veseksa, Midleseksa na britanskom tlu koristile su seaks kao element svojih znamenja i grbova.
Seaksi nisu bili standardizovani i istorijski su postojale brojne varijante i različiti tipovi ovog oružja, što se oblika i konstrukcije tipe. Najčešće zajedničke karakteristike svih seaksa međutim bile su:
Jezičak u ravni sa centralnom osom sečiva, koji se ubacivao u dršku od nekog organskog materijala (drveta, rožnika, kosti, itd).
Dugačko relativno tanko sečivo naoštreno samo sa jedne strane.
Nošen je položen vodoravno ili pod nekim blagim uglom u kanijama prikačenim za opasač, sa posečnom ivicom usmerenom nagore.
Vremenom su se međutim razdvojila nekoliko glavnih tipova seaksa, koja su imala različite primene i dužine, i to:
1. Kratki seaks;
2. Uski seaks;
3. Široki masivni seaks;
4. Dugi uski seaks, konkretnog naziva langseaks.
Na osnovu sačuvanih primeraka različitih tipova može se primetiti da što je sečivo bilo duže nož je postajao sve uži, lakši i zakrivljeniji. Stariji i kraći tipovi seaksa korišćeni su kao sekundarno oružje, kao dopuna dugim pravostranim mačevima, dok su langseaksi iz 7. veka korišćeni kao primarno oružje konjanika, a da je sekundarno oružje postala bojna sekira, tipa franciske.
Uski seaks je često imao izgraviranu oštricu ili pridodate jabučice, što nije bio slučaj sa ostalim tipovima seaksa. Takođe, i posečna ivica i leđna ivica se pri vršku sužavaju, što ne vidimo kod drugih seaksa. Vršak se nalazi negde iznad centralne ose sečiva. Široki seaks nije imao metalne delove na dršci, a dekoracije su mu jednostavnije nego kod drugih tipova seaksa. Zbog toga ovaj tip seaksa smatramo “siromašnijom” varijantom za šire ratničke klase Germana.
U Engleskoj je ostvaren unekoliko različiti razvoj seaksa od kontinentalne Evrope. Dugački seaksi se javljaju znatno kasnije i mnogo su ređi u poređenju sa nalazima iz Francuske ili Skandinavije na primer. Sasvim atipična vrsta seaksa dobila je naziv seaks sa slomljenim vrhom. Primerci ovakvog oružja imaju oštar prelaz na leđima, sa podužne “kičme” na vršak. Takvi seaksi pravljeni su i kao kraći i kao duži (langseaksi). Najviše se javljaju u Engleskoj i Irskoj, sa nekoliko primera u Nemačkoj. Kod ovog tipa noža nisu retki ukrasi od srebra, bakra ili mesinga.
Ne možemo da ne primetimo sličnost germanskog seaksa sa keltskim i balkanskim kraćim sečivima iz Gvozdenog doba i Klasičnog perioda, što ne iznenađuje jer je germanska kultura direktni derivat i naslednik Gvozdene keltske kulture u oblasti Skandinavije i severne Evrope. Na taj način seaks zaista možemo posmatrati kao mlađeg brata ilirske sike ili tračkog falksa.
Danas je uglavnom prihvaćeno međutim, da su i Huni značajno učestvovali u “izumu” i proširenosti dugog, blago zakrivljenog bojnog noža koji je korišćen na širem prostoru Evroazije u periodu Velikih seoba naroda, a koji je istorijski ostao upamćen kao langseaks. To je naravno germanski pojam i reč, pa seakse svih tipova smatramo opštegermanskim oružjem, ali vredi zapamtiti da su i Huni imali udela u njegovom istorijskom nastanku.
Najbliže istini bilo bi reći da je kod langseaksa došlo do mešanja kovačkih i metalurških tradicija nomadskih naroda Azije i Germana kao naslednika Kelta, i to u trenutku kada je došlo i do fizičkog mešanja ove dve grupe naroda, u 3. I 4. veku nove ere.
Štaviše, smatra se da je dugi zakrivljeni nož ovog tipa prvi put napravljen i korišćen u staroj Kini a da su ga Huni i Sarmati prihvatili i preneli sve do Evrope. Prvobitni “kineski” bodeži bili su nešto kraći ali su u svom kretanju ka Evropi vremenom dobili na dužini, pa su langseaksi iz 4. I 5. Veka koje opisujemo ovde već imali dužinu preko 50 cm. Pretpostavlja se da su nomadski narodi Azije imali potrebu za dužim sečivom zbog preovlađujuće borbe sa konja, a ne sa zemlje, pa im je duži seaks omogućavao da lakše dohvate protivnika na zemlji.
Langseaks je bilo sečivo dužine oko 60 cm, što znači da ga možemo svrstati i u kraće mačeve. Pored Huna, koristili su ga i ratnici germanskih naroda, a takođe je bio prihvaćen i kao oružje rimskih vojnika tokom zadnjih nekoliko vekova postojanja Zapadnog carstva. To je naravno bila posledica činjenice da je rimska vojska bila u velikoj većini sastavljena od germanskih regruta.
