HUNI - KONJANIČKI OSVAJAČI IZ SRCA AZIJE
Huni su bili nomadski narod koji je živeo u oblasti centralne Azije i Mongolije od pamtiveka, da bi ih evropski istoričari primetili i njihovo postojanje pribeležili u prvim vekovima nove ere, kada se ovaj narod naselio istočno od reke Volge i oblasti Kavkaza. Ta oblast se u vreme o kojem govorimo nazivala Skitijom, po starijem sloju nomadskog naroda koji je svoje mesto u istoriji u sve većoj meri ustupao Sarmatima-Alanima i Hunima o kojima ovde govorimo. 370. godine nove ere Huni su stigli do Volge, a već 430. godine formiraju ogromno ali i kratkotrajno carstvo (kaganat) u velikom delu Evrope.
Pradomovina Huna bila je izgleda čitava centralnoazijska ravnica I stepa Mongolije sve do zapadnih i severnih granica Kine, jer su Huni bili istovetni narodu Sjongnu koji su bili severozapadni susedi Kine u 3. veku p.n.e, a koje kineski istoričari vrlo dobro pamte i detaljno opisuju.
Huni su narod koji je u najvećoj mogućoj meri pokrenuo Velike seobe naroda, a satim tim značajno uticao na Pad zapadnog rimskog carstva. Huni su sa svoje strane uspeli da obrazuju kratkotrajno i nestabilno carstvo pod velikim vojskovođom Atilom. Nakon njegove iznenadne smrti 453. godine carstvo Huna se brzo raspalo jer nije postojalo unutrašnje kohezije između raznorodnih grupacija, plemena i socijalnih klasa koje su ovo carstvo sačinjavali.
Huni su bili savez azijskih “ratničkih grupa” koje su lako i spremno pod svoje vojno okrilje primali druga plemena i narode, kako su se kretali putem osvajanja na zapad. Danas se zna da sam naziv Huni nije označavao jedan etnicitet već prestižnu vladajuću grupu porodica, rodova, a zatim i plemena među silom i mnoštvom stepskih naroda Evroazije.
Huni su tako početkom nove ere krenuli sa širenjem svog uticaja i to u više pravaca istovremeno. Nas ovde najviše zanima kretanje ka Evropi i sukob sa Rimskim carstvom i germanskim narodima, ali veliki deo Huna i dalje je živeo u centralnoj Aziji, u susedstvu Kineza i borio se protiv njih, dok je drugi ogranak krenuo sa osvajanjem Indijskog potkontinenta.
Kinezi su Hune nazivali narod Sjongnu, što bi moglo približno da se prevede kao “urličući robovi”, nimalo pozitivan niti laskav pridev, što odražava generalan stav razvijene kineske civilizacije prema nomadskim divljacima iz stepa. Huni su napadali carsku Kinu iz područja današnje Mongolije od 3. veka p.n.e. Sve do 2. veka nove ere. Tada ih je međutim moćna vojska dinastije Han u toj meri uništavala da su Sjongnu morali da se povuku i isele na zapad, podstičući dodatne migracije centralnoazijskih naroda, što se kasnije prelilo sve do Evrope.
Svi stari izvori slažu se u opisu Huna kao “neprivlačnog niskog naroda” sa isturenim čelom i vilicom, tamne kose i zakošenih očiju, krivih nogu od jahanja i zdepastog tela. Istorijski je pouzdano da su Huni praktikovali jedan čudan običaj deformacije lobanje kod male dece, što im je dodatno ružilo izgled. Pored toga većina hunskih ratnika nosila je duge kose vezane u konjske repove.
Kada se Huni prvi put pojavljuju u evropskim izvorima navodi se da žive u centralnoj Aziji između germanskog-skitskog naroda Bastarna i sarmatskog naroda Roksolana. 250. godine nove ere desio se prvi sukob između graničara Rimske vojske na donjem Dunavu i novog stepskog naroda iz Azije, Urugundija, koji su pripadali savezu Huna.
Rimljani su posredno osetili strašnu moć Huna prvi put kada se hiljade i hiljade Gota prebacivalo preko Dunava, bežeći od Huna i tražeći utočište u Rimskom carstvu 376. Godine. Huni su prvo napali zemlje Alana (narod Sarmata) koje su se nalazile istočno od reke Don, pljačkajući i paleći sve pred sobom, pa su Goti i drugi evropski narodi shvatili da sa njima nema pregovora niti odlaganja sukoba. Huni su, na svojim izdržljivim stepskim konjima, bili brzi i nemilosrdni osvajači, što je reputacija koju će zadržati sve do kraja.
Kada su potčinili Alane, Huni i njihovi vazali počeli su sa pustošenjem naselja istočnih Gota, divljački ubijajući hiljade seljaka, zbog čega je kralj istočnogotskog plemena Greutunga izvršio obredno samoubistvo.
Najveći deo Greutunga potčinio se tada Hunima, a oni koji su se opirali iselili su se ka zapadnim Gotima, da bi nastavili dalje do granica Rimskog carstva. Tako su Hunska osvajanja naterala Gote da zarate protiv Rima, što smo već opisivali, kao i da se podele na dve grane - istočne Gote (Ostrogote) i zapadne gote (Vizigote).
Huni se u početku nisu direktno obrušavali na granice Rimskog carstva već su neka njihova plemena i delovi plemena tražili da se prime u Rimsku vojsku kao graničari-federati i plaćenici. Već 380. godine grupi Huna dat je status Federata i dozvoljeno im je da se nasele u Panoniji. Panonija će tako, videćemo istorijski, postati njihova nova evropska “domovina”.
395. Godine Huni otpočinju sa prvim masovnijim napadom na Istočni deo carstva. Tada je napadnuta Trakija, pregažena Jermenija i opljačkana Kapadokija. Istočno rimsko carstvo sve svoje trupe angažovalo je na zapadu u Italiji u tom trenutku pa su Huni bez ometanja pljačkali čitavih godinu dana. Na kraju su se povukli bez nekog direktnijeg sukoba sa rimskom vojskom.
Početkom 5. veka Huni se u Panoniji grupišu i udružuju, a na vrh elitne klase Huna dolaze veoma sposobna braća Atila i Bleda, čime otpočinje kratki ali surovi i brutalni period vladanja Huna u Evropi.
