PROPAST ZAPADNOG RIMSKOG CARSTVA
Propadanje Rimskog carstva bio je jedan viševekovni proces koji je postepeno dovodio do smanjenja ekonomske, političke i vojne moći Rima, kao i raspadanja široke teritorije pod nekada jednom vlašću na nekoliko država naslednica. U brojne razloge koji su doveli do ovog veoma krupnog događaja u čitavoj ljudskoj istoriji mogu se nabrojati: smanjenje broja i opšteg zdravlja i blagostanja stanovništva, slabljenje ekonomije, nesposobnost brojnih Rimskih careva da reše nagomilane probleme, verske promene tog perioda, sve snažniji pritisak varvara na granice Rimske kulture, kao i slabljenje vojske i vojne moći države. Mi ćemo se ovde naravno najviše koncentrisati na dva poslednja nabrojana uzroka pada Rima.
Značajni istorijski događaji i stanja koji su direktno i neizbežno doprinosili padu Rimskog carstva bili su: Kriza trećeg veka - kada je na čelu države bilo nekoliko uzastopnih nesposobnih i štetnih Rimskih imperatora; Prelazak preko Rajne 406. godine - kada je veća grupa savezničkih varvarskih plemena (Vandali, Alani, Suebi) pregazilo ovu reku a time i granice Rimske države, čime je prestala da važi Rimska vladavina u čitavoj Galiji; pad grada Rima 410. godine - kada su Vizigoti pod vođstvom kralja Alarika poharali ovaj centar evropske kulture, kao i konačna 476. godina kada je Odoakar, lokalni vojskovođa germanskog porekla, smenio sa vlasti poslednjeg marionetskog cara Rima, Romula Avgusta.
Tokom veoma kritičnog trećeg veka nove ere došlo je do jačanja novoosnovanog Sasanidskog carstva na istoku koje je nanelo tri katastrofalna poraza rimskim vojskama. Zbog tih poraza Rim je morao da se odrekne većeg dela bogatih provncija na istoku, što je znatno oslabilo njegovu ekonomsku moć.
Tada je shvaćeno da je teritorija Rimskog carstva previše velika da bi se efikasno odbranila sa svih strana, i da dugačka granica prema nebrojeno mnogo suseda ne izdržava napade spolja. Zbog toga je odlučeno da se carstvo podeli na zapadni i istočni deo, pri čemu bi se izabrala dva vladara da upravljaju po jednim delom oslabljene države. Zapadno rimsko carstvo pre svega je moralo da se odbrani od velike varvarske plime Germana sa istoka i severa, dok je istočni deo krvavo ratovao sa Persijancima.
Što se tiče Rimske vojske ona je bila sve malobrojnija i sve slabije opremljena. Takođe, u redove rimskih legionara i graničara koji su čuvali granice carstva na limesu u brojnim utvrđenim mestima masovno su ulazili pripadnici upravo onih naroda protiv kojih se rimska država grčevito borila! To se pre svega odnosi na brojne germanske regrute koji su često dolazili i do viših činova oficira.
U 4. Veku je car Konstantin bio prinuđen da naseli veliko germansko pleme Franaka na levoj obali Rajne. Tako je Rim praktično izgubio skoro svaku lokalnu kontrolu u Galiji. I u drugim delovima carstva nije bila mnogo bolja situacija pa se u to vreme često javljaju male pobunjene oblasti pod vlašću lokalnih bandita i obesnika. Priobalne zone su pored toga trpele i česte prepade gusara sa mora, pa su čitavi krajevi Evrope postali pusti i nenaseljeni.
Julijan, jedan od kasnih rimskih careva koji su ponovo držali vlast i na zapadu i na istoku uspeo je da suzbije novu invaziju Germana u Galiji, ali je vojni pohod protiv Persijanaca završio strašnim porazom rimske vojske i njegovom smrću!
376. Godine istočni deo carstva suočio se sa velikim prilivom varvara preko reke Dunav. To su uglavnom bili Goti koji su bežali ispred Hunske najezde. Dve godine kasnije odigrala se značajna bitka kod grada Hadrijanopolja (Jedrena), gde je vojska istočnog Rimskog carstva pokušala da zaustavi ujedinjenu silu Gota, Alana, drugih germanskih plemena i lokalnih pobunjenika u Trakiji. Bitka se završila sveukupnom pobedom Gota i smrću cara Valensa.
Iz tog perioda je ostalo zabeleženo da je disciplina i obuka u rimskoj vojsci u toj meri bila slaba da su legionari skidali oklope i šlemove sa sebe jer su im bili teški i naporni! Zbog toga je veliki broj rimskih vojnika poginuo od gotskih strela.
391. Godine Alarik, vođa Gota, pobunio se protiv Rimske vlasti. Goti su se ponovo odvažili da napadnu i same carske trupe, ali Istočni deo carstva više nije imao snage da se bori protiv varvara pa se okrenulo ka lukavstvu i diplomatiji. Alarik je prihvaćen kao vođa gotske vojske koja će se boriti u ime Rima i tadašnjeg cara Teodosija protiv ostalih varvara.
Ovo će se međutim pokazati tek kao privremeno rešenje a verovatno i kao istorijska greška jer je gotski vođa, nezadovoljan svojim statusom u rimskoj državi i vojsci, izvršio invaziju na zapadni deo carstva. 409. Godine veći deo Italije bio je u rukama Gota a Alarik se usudio da izvrši opsadu na sami sveti grad! 410. Godine Alarik je zauzeo Rim, a tokom tri dana trajale su pljačke riznica i svetih mesta, i ubijanje rimskih građana. Rim je tako tek drugi put u svojoj istoriji pao pod stranu vlast, i to nakon 8 vekova! (prvi put su ga osvojili Gali).
444. Godine velika pošast sručila se na područje čitave srednje Evrope, i to u vidu neobičnih brutalnih ratnika iz evroazijskih stepa, ozloglašenih Huna. Hune je ujedinio veliki vojskovođa Atila, kojima je priključio i desetostruko veći broj Germana. Sledeće godine Atila je već stigao do Italije i Rima, ali su ga velika zaraza nepoznate bolesti (verovatno kuge) u njegovoj vojsci i napadi s leđa od strane Istočnog rimskog carstva naterali da odustane od osvajanja Rima. Atila je međutim već 453. Godine umro pod istorijski nedovoljno razjašnjenim okolnostima pa se njegovo na brzinu sklopljeno carstvo srušilo na sastavne delove, plemena i sitne državice.
Po konvenciji, Zapadno rimsko carstvo prestalo je da postoji 4. Septembra 476. godine, kada je Odoakar, jedan od stranih vojskovođa na tlu Italije, smenio poslednjeg rimskog cara Romulusa Avgustula, i proglasio sebe vladarom Italije. Na istoku carstva vladao je i dalje Julije Nepos, koji je kontrolisao i deo Dalmacije.
Bio je to međutim kraj Rimskog carstva kakvo je bilo, kao i kraj jedne sveobuhvatne evropske kulture i načina života. Evropom su zavladali novi narodi sa istoka i severa, pre svih brojna germanska plemena. Na istoku je sve više jačao uticaj Sasanida, dok su iz Afrike stizali Arapi preko Magreba, koji će jednog dana zavladati čak i rimskom Hispanijom. Sve te promene uslovile su prelazak evropske kulture iz razvijene klasike u mračni Srednji vek.
