STVARANJE GRAĐANSKO-PROFESIONALNE VOJSKE SPARTANACA
Spartanska vojska stajala je u samom središtu spartanske države, čiji su pojedinci, muškarci i žene jednako, obučavani u disciplini i časti ratničkog društva. Zbog toga su Spartanci postali vojna sila koje su se svi plašili u grčkom svetu iz Klasičnog perioda. Na vrhuncu spartanske moći - između 6. i 4. veka p.n.e. bilo je opšte prihvaćemo da jedan Spartanac na bojištu vredi kao nekoliko vojnika drugih grčkih država. Ali kako je zapravo stvorena takva spartanska vojna moć?
Za svoje doba, za doba rađanja starogrčkih država, državno uređenje Sparte predstavljalo je nesumnjiv korak napred, jer je to bio oblik državne organizacije vladajućeg kolektiva. Glavno mesto u toj organizaciji imalo je vojno-političko vaspitanje građana. Živost svakog Spartijata od samog njegovog rođenja nalazio se pod budnom pažnjom države. Novorođenčad su podvrgavana nizu pregleda kako bi se ustanovilo da li će biti korisni državi. Sve nerazvijene, slabe i deformisane bebe oduzimane su od majki i ostavljane u divljini kao plen divljim životinjama.
Dečaci su živeli u porodici do svoje osme godine. Kasnije su od njih formirane grupe - agele (bukvalno “stada”) koje su se razvijale pod rukovodstvom veoma odgovornih i poverljivih službenih lica - paidonoma - državnih vaspitača koji su nastojali da surovom disciplinom od tih dečaka naprave prvoklasne vojnike.
Osim vojno-gimnastičkog treninga dečaci su izlagani raznim lišavanjima (gladovanju, hladnoći), dok su istovremeno nagrađivani svi njihovi napori da po svaku cenu dođu do hrane, bez formalnog narušavanja discipline. To jest, dečaci su smeli da kradu hranu ali nisu smeli da budu uhvaćeni! Kazna se izvršavala ne zbog krađe već zbog toga što je dečak bio toliko nesposoban da ga uhvate u krađi.
Sa navršenom dvanaestom godinom surovost vaspitanja se pojačavala dodatno. Razvijalo se znanje da se misli izlažu u što kraćem obliku (tzv. lakonski izrazi). Dečaci su mučeni na razne načine kako bi se navikli da podnose fizičke napore i bol. Sa osamnaestom godinom završavano je vaspitanje Spartijata. Sa navršenom dvadeset i prvom godinom mladi Spartanac postajao je profesionalni vojnik, i sam je morao da uzme učešće u treniranju mlađeg naraštaja. Opšte obrazovanje u tom vaspitnom sistemu zauzimalo je potpuno beznačajno mesto - Spartijati ne samo da se nisu upoznavali sa drugim naprednim tekovinama starogrčke kulture, već su bili polupismeni.
Što se tiče vojne organizacije Spartanaca, ona je formirana u staro doba, tokom uporne borbe za osvajanje što većeg dela Peloponeza. Svi Spartijati, od svoje 20-te do 60-te godine života bili su vojnici. Vojska se delila u pet osnovnih borbenih formacija - lohosa, po jedan iz svakog od pet “sela” na koje se delio centar spartanske države. Lohos su sačinjavale “zakletvom vezane družine” - enomotije, čiji su članovi i u doba mira živeli zajedničkim životom, čineći tako neku vrstu bratstva.
Podela po enomotijama koje su imale geografsko pa tako i etničko-rodovsko poreklo imala je i svoje mane po tome što su se vremenom neke vojne družine Spartanaca previše ostamostalile, što je ugrožavalo jedinstvo celokupne spartanske vojske. Takav slučaj spominje još Herodot u opisu bitke kod Plateje 479. godine, kada su se spartanske enomotije praktično borile kao posebne vojske, ne pomažući jedna drugoj.
Još jedan problem u vojnoj organizaciji Spartanaca bio je taj što su vojnici mogli da postanu samo punopravni građani, dakle oni rođeni od slobodnog Spartanca i Spartanke. Kako je međutim tokom ratova po čitavom Peloponezu dolazilo do neizbežnog mešanja Spartanaca sa drugim etnosima i klasama tadašnjeg grčkog društva, rađala su se i deca sa samo jednim slobodnim roditeljem.
Takva deca nazivana su parteniji. U VI veku p.n.e. došlo je do ustanka partenija - vanbračno rođenih mladića koji su ubrajani u stanovništvo bez građanskih prava. Ustanak je bio ugušen, a ustanici su bili prisiljeni da napuste Spartu i da se presele na obale južne Italije, gde su osnovali koloniju Tarent. Tarent je dakle nastao kao neželjena kolonija Sparte u VI veku! da bi zatim igrao značajnu ulogu u političkom razvoju juga Italije, ratujući tamo sa domorodačkim Italskim i Ilirskim stanovništvom.
Treći veliki problem u stvaranju spartanske države i vojske bili su masovni ustanci robova-helota. Oni su ponekad imali takvu snagu da spartanska država nije uspevala da ih uguši sama, već se obraćala susedima na Peloponezu i tražila pomoć od njih. Na takvoj osnovi se kod Spartanaca javila težnja za zbližavanjem sa nizom slobodnih peleponeskih gradova-država, što je sredinom VI veka rezultiralo stvaranjem Peloponeskog saveza. Članice peloponeskog saveza davale su određeni procenat vojnika za stvaranje zajedničke vojske; međutim, obuka vojnika iz drugih gradova država nije bila na istom nivou kao obuka Spartijata, pa se ustvari tako razvodnjavala snaga spartanske pešadije.
