IBERIJA U STARO DOBA
Iberijsko poluostrvo je približno kvadratnog oblika. Istok je zaklonjen planinama Pirineja, dok je zapad uronjen u Mediteran i Atlantski okean, između kojih prolazi Gibraltarski moreuz. Tako je Iberija bila prilično izolovana od ostatka Evrope, što je neizbežno uslovilo njen društveni i tehnološki zaostatak u razvoju čak u odnosu i na Italiju koja je za grčkom kulturom kaskala vek ili dva. Za razliku od evroazijskih stepa i centralne Evrope gde nisu postojale veće geografske prepreke širenju ljudskih kultura, raznolika geografija Iberije ali u većoj meri i raznolika klima ovog dela sveta, doveli su do toga da se na relativno malom prostoru razvije veliko mnoštvo zajednica, kultura, naroda i civilizacija, slično kao u Italiji.
Što se tiče vojne tehnologije i modusa ratovanja, u Iberiji sve do dolaska stranih sila (Bronzano i starije Gvozdeno doba) nije bilo velikih sukoba niti ratova. Svaka od zajednica živela je samodovoljnim životom na svojoj relativno ograničenoj teritoriji. Čarke su naravno bile neizbežne i vođene među plemenima radi osvajanja nekih prirodnih resursa, poput obradive zemlje, soli i ruda. Sukobi su bili ograničenog dometa, neorganizovani i vođeni uglavnom na nogama (bez konjice), u vidu gerilskih prepada i zaseda. Još iz ovog perioda potiče organizovanje Iberijaca u lake pešake-jurišnike naoružane bodežima i štitovima. Iberijski bodež će, pored zakrivljenog mača - falkate, ostati glavni prepoznatljiv vojni element ovog dela sveta.
Drugi bitan prirodni i geografski faktor koji je uticao na razvoj iberijskih kultura bilo je bogatstvo u rudama metala. Sijera Morena je bila bogata bakrom, dok su Kantabrijski i Galicijski venci planina sadržali velike koncentracije zlata i kalaja. Na taj način, Iako su kulture Iberije bile prilično izolovane, ipak su uspevale da održe (trgovački pre svih) kontakt sa narodima istočnog Mediterana i centralne Evrope. Prvi kontakti ostvareni su krajem Bronzanog doba sa trgovcima iz Mikene, što znamo po mikenskoj grnčariji otkrivenoj u Andaluziji. U to vreme u Iberiju pristižu dugi mikenski bronzani mačevi.
Spoljni kontakti su se pojačali u 8. veku p.n.e. kada su Feničani (razvijeni narod koji je već prelazio u Klasično doba razvoja) osnovali trgovačke postaje u Gadiru, sa ciljem olakšavanja trgovine sa keltiiberijskim kraljevstvom Tartesos koje je bilo bogato srebrom. Feničanska kolonizacija Iberije dostigla je svoj vrhunac u 7. veku p.n.e. kada je obrazovan niz kolonija duž obale Andaluzije, sve do Balearskih ostrva na istoku, i do Magadora u Africi na jugu. Nakon Feničana na obale Iberije došli su i večito radoznali Grci, i to uglavnom Fokejci, čak iz Male Azije, koji su se ukotvili u Lionskom zalivu. Od Feničana Iberijci preuzimaju razne vrste šlemova, od kožnih do bronzanih tipova, obično prostih okruglih kalota.
Pored ovih naroda i kultura, stari Iberijci sa Mediteranske obale su u većoj meri trgovali i sa Etrurcima. Sa druge strane, kulture duž Atlantske obale su vekovima trgovale sa Britanijom i Irskom. Svi ovi spoljni kontakti preovlađujuće su uticali na razvoj iberijskih kultura, vadeći ih iz okova praistorije i varvarstva. Unutrašnjost Iberije nije međutim dotaklo jače svetlo civilizacije sve do 3. veka p.n.e. Iberijci u to vreme počinju da koriste duža zakrivljena sečiva kao i nešto organizovaniji kopljanički način ratovanja. Grudi ratnika se štite okruglim prsnicima kao u Italiji i Iliriji. Severoistočni deo Iberiji duž reke Ebra razvio je kulturu koja je bila veoma bliska Kulturi polja sa urnama koja se okončala vekovima pre toga u centralnoj Evropi. Iz ovog regiona otkrivamo okrugle bronzane štitove.
Iako se danas naziv Iberija koristi za čitavo poluostrvo sa državama Španije i Portugalije, stara Iberijska kultura se, uže govoreći, odnosi na konkretnu grupu naroda koji su naseljavali istočnu obalu Španije, od Granade na jugu do Katalonije na severu, i to u Gvozdenom dobu razvoja. Lingvistički i etnički, Iberijci su bili zanimljivi jer nisu pripadali indo-evropskoj porodici naroda. Čak i danas postoje ostaci ovog pradavnog i pre-arijevskog sloja Iberijskog naroda u vidu Baskijaca iz Španije i južne Francuske.
Pre 6. veka p.n.e. Iberijska naselja su bila mala, sa primitivnim kućama, a neka čak i dalje u pećinama. Od 550. godine p.n.e. porastom prisustva Kartaginjana, Grka i Rimljana u ovom regionu, Iberijske zajednice postaju sve naprednije. Spoljašnji podsticaj razvoja su svakako bili predmeti razmene sa drugim naprednijim kulturama, kako materialni predmeti, tako i nove ideje i tehnologije. Feničani su započeli sa kolonizacijom Iberije u užem smislu već od 800. godine p.n.e., sa trgovačkim postajama u Portugalu, Andaluziji i Gaderu (današnji Kadiz). Feničani su imali dobar razlog za to - Iberija je bila bogata metalima, robovima i solju. U zamenu, Feničani a kasnije i njihovi srodnici i naslednici Kartaginjani prodavali su domorotcima vino, grnčariju, nakit, tkaninu i drugu potrošnu robu. Glavne kolonije “stranaca” na Iberijskom kopnu bile su Masalija, Emporion, Kader, Rod, Nikea i druge.
Pored trgovine još jedan spoljašnji podstical ubrzao je odvijanje promena u Iberijskom društvu. Sve veći broj stanovnika i sve masovnije usvajanje bronzane i gvozdene metalurgije doveli su do proširene proizvodnje metalnih poljoprivednih alatki i oružja. Na taj način Iberijska društva širla su se na prostore koje ranije nisu mogli da osvoje, bilo poljoprivredom ili ratom.
U 5. veku p.n.e. javljaju se planirani utvrđeni gradovi sa kamenim građevinama. Primer je Iberijski grad Ultrastet sa veoma jakim i masivnim kamenim zidovima. U 5. veku veliki gradovi postaju administrativni i vojni centri iz kojih se kontrolisala šira površina Iberije. Iberijska vojska u ovom periodu, koja je do tada bila veoma primitivna, počinje u sve većoj meri da liči na hoplitske armije drugih mediteranskih država. Laki pešaci, naoružani malim okruglim štitovima i smrtonosnim zakrivljenim mačevima - falkatama, bili su čuveni širom Mediterana, i traženi kao plaćenička vojska.
Međutim,kao što će se vremenom desiti i Ilirima, Galima i Britonima, napredak Iberijske civilizacije samo je prizvao grabežljive velike Mediteranske sile u pokušaju da ovu potčine i osvoje. Prvi su svoje šape na Iberijska prostranstva i blaga stavili Kartaginjani pod vlašću porodice Barka. Hanibal Barka oslanjao se u velikoj meri na resurse i vojsku Iberije u svojim ratovima protiv Rimljana. Kada je međutim Rim uništio Kartaginu, Iberija je prirodno potpala pod zonu uticaja a kasnije i pod neposrednu kontrolu tada neprikosnovenog vladara Evrope - Rimskog carstva.
