KONJI I KONJICA U GVOZDENOM DOBU ITALIJE
Poreklo konja u Italiji pre doba Rimljana je trojako. Najstarije rase konja došle su kopnenim putem iz evroazijskih stepa, preko Dunava i Balkana, i to još krajem Bronzanog doba (oko 1500-1200. god. p.n.e.). Zbog toga se pretpostavlja da su Veneti bili prvi narod koji su na Apeninskom poluostrvu gajili konje i takvi su ostali upamćeni u etrurskim zapisima - kao narod konja. Drugi pravac iz koga su stigli konji bio je preko mora. Njih su dovezli maloazijski i grčki naseljenici, dakle Etrurci i Taranćani pre svih. Treći priliv većeg broja pripitomljenih konja stigao je sa severa i iz centralne Evrope, zajedno sa osvajačima Keltima (Galima), i to par vekova kasnije (od 8-5 veka p.n.e.).
Gajenje i obuka konja za rat sprovodilo se vrlo rano u Etruriji. Postoje dokazi o tome da su stari Grci i Etrurci razmenjivali svoje konje, kao i znanje i tehnike gajenja. Etrurske rase bile su poreklom azijske, i tako nešto više od egejskih i balkanskih. Etrurci su svoje konje već od 7. veka p.n.e. koristili za trke a na grčkim stadijumima etrurski konji su bezmalo uvek bili favoriti. Najstarije rimske dvokolice uvek su imale upregnute etrurske konje.
Kako su Grci kolonizovali deo italijanskog kopna, bez sumnje su sa sobom poveli i konje. Grčki konji su na početku bili nižih rasa, ali je kasnije italijanski konj postao nešto krupniji mešanjem sa etrurskim rasama koje su poticale iz Male Azije. To se desilo oko 700. godine p.n.e. nekoliko decenija nakon dolaska prvih etrurskih plemićkih porodica u sev. Italiju. Tako su nastale prve italijanske rase pogodne za ratovanje.
Od 8. veka p.n.e., i trenutka kada su Grci naseljenici obrazovali kolonije duž južne obale Italije, poput oblasti Napulja, region Kampanje postao je deo Magna Grecije ili Velike Grčke u Italiji. Kampanja je bila zemlja prelepih kotlina i dolina između brda i planina, idealan geografski prostor za gajenje snažnijih rasa konja. Zbog toga su ratnici Kampanje (kulture koja je nastala mešanjem Etruraca, Grka i Samnita) bili čuveni po svojim konjaničkim veštinama, i tamo su nastali prvi odredi lake konjice na Apeninskom poluostrvu.
Kampanjski konjanici koji su formirani iz redova plemstva nosili su koplja za bacanje kojima su uznemiravali redove neprijateljske vojske (uglavnom brđanske pešadije), kao i mačeve za blisku borbu, u slučaju da im je kretanje ograničeno ili moraju da siđu sa konja. Kampanjska konjica koristila je brzinu, prilagodljivost u formaciji, zasede iz šuma i druge taktike za nanošenje štete protivniku koji je obično bio bolje oklopljen, pa tako i sporiji od njih.
Kampanjski konjanici su kasnije, nakon dominacije Rimske kulture, postali osnova rimske konjice koja je služila kao pomoćna vojska rimskim legijama. Iako nisu bili legionari, kampanjski konjanici bili su veoma poštovani ratnici starog doba Italije.
Osnovni tip konjice u Italiji gvozdenog doba bila je stoga laka konjica. Postoji nekoliko razloga zašto se nisu javili srednji i teže oklopljeni tip konjice, kao pre svih u centralnoj Aziji, Maloj Aziji i na Balkanu. Laka konjica Italije bila je prirodni proizvod geografskih i društvenih uslova. Nepostojanje širokih stepa i iscepkanost Italije na plodne doline između venca Apenina ograničavao je ratovanje na čeone sudare pešadijskih formacija i na gerilsko ratovanje po pobrđima.
Teškoj konjici je neophodan veoma širok prostor da ne bi ostala zaglavljena između teških kopljanika koji su jedini mogli da joj se suprostave i da je poraze. Laka konjica sa druge strane veoma brzo i jednostavno se povlačila u šumarke i na više terene.
Pored etrurske i kampanjsko-samnitske konjice, značajne odrede (lake) konjice u Italiji održavala je i grčka kolonija Tarent, u Apuliji.Održavajući veze sa žarištima grčke kulture, pre svega sa Spartom, Tarenćani su jedini u Italiji pre Rimljana formirali nešto što je ličilo na srednje teški tip konjice, pre svega zbog kvalitetnih šlemova i linotoraksa koje su jahači nosili. Međutim, ni tarantska konjica nije obavljala probojne i jurišne zadatke, već zadatke pružanja pomoći teškoj pešadiji i gonjenja neprijatelja.
Što se tiče opreme konjanika u Gvozdenom dobu Italije, od nekih naročitih delova opreme posebno izrađivanih za ovaj vid vojnih jedinica izdvajaju se grčko-italski konjanički šlemovi, kao i konjanički štitovi. Šlemovi koje su nosili konjanici bili su isti oni kombinovani tipovi grčko-italskih šlemova, poput apulsko-korintskog, modifikovanog atičkog ili halkidskog, ali i modifikovanog frigijskog (tračkog) tipa sa metalnim zakrivljenim vrškom, koji se nije viđao među italskim pešacima. Više o ovom šlemu međutim pričaćemo u okviru Klasičnog doba, i grčkih kultura.
Konjanički štit bio je veoma nalik etrurskim i italskim protoskutumima, osim jedne razlike - bio je znatno manji od pešadijskog štita. Konjanički štit se pored toga izrađivao u različitim oblicima, okruglom, ovalnom, pa čak i pravilnom kvadratnom obliku. Značajna vizuelna karakteristika ovih konjaničkih šlemova bio je varvarski umbo (u obliku vretena) sa metalnim ojačanjima zanimljivih oblika i šara (kandži ili pera). Takva ispupčenja javljala su se i kod pešadijskih štitova Apuljana (Ilira) i Grka na jugu Italije.
Ratna pprema (zaštita) za konje, ako je uopšte i postojala, bila je sasvim elementarna. Može se reći da je određeni procenat konjanika stavljao zaštitne maske svojih životinjama, dok oklopi za konje nisu korišćeni, zbog same prirode ratovanja lake konjice. Tek zanemarljiv broj konja nosio je kraće metalne prsnike, slične po ideji i funkciji prsnicima italskih ratnika.
