LIBURNI - GOSPODARI JADRANA
Liburni su bili prastari narod, verovatno mešanog ilirskog i venetskog porekla, koji je naseljavao oblast - Liburniju, priobalnu regiju u severozapadnom delu Jadranske obale Balkana, na današnjem Primorju Hrvatske i Slovenije, ali su takođe kontrolisali i jugoistočni deo Italije. Liburni su bili izvanredni pomorci i gusari koji su svojim lakim brodicama (po njima nazvanim Liburne) ostvarili prevlast u Jadranskom moru u Gvozdenom dobu, čime su spojili kulture Balkana i Italije.
Proces liburnskog osvajanja jadranske obale započeo je tokom velikih migracija krajem Bronzanog doba, od 12. do 10. veka p.n.e. U 8. veku Liburni su već prisutni i na italijanskoj obali Jadrana, obrazujući kolonije u Apuliji a naročito u Picenumu, gde su se razvile specifične gvozdene kulture kao mešavina ilirskog i italskog etnosa.
Od 9. do 6. veka p.n.e. u severnom Jadranu traje svojevrsna pomorska država, sa centrom u Liburniji, čija je pomorska nadmoć obezbeđivala i ekonomsku i vojnu bazu razvoja i napretka. Takva država nazvana je Liburnska talasokratija. Najjužnija tačka Liburnije bilo je ostrvo Krk, koje su 735. godine morali da napuste pod protiskom novorastuće vojne sile Grka sa Sicilije. 625. godine p.n.e. ilirsko pleme Taulanata zatražilo je pomoć od Grka u borbi protiv Liburna, pa od tog perioda počinje pad ove pomorske države.
Liburni su kontrolu nad italskom obalom Jadrana izgubili zbog invazije Umbra i Gala koje se javilo kao posledica jačanja Etrurskog saveza u Italiji u 6. veku p.n.e. Velika najezda Kelta na obalu Jadrana oko 400. godine p.n.e. značajno je promenila etnički sastav ovog dela Italije, pa je ilirski element izgubio svoj značaj.
Liburna ili liburnija je bio tip male galije, veoma pogodne za prepade i gusarenje, koje su izmislili Liburni, starosedeoci balkanske obale i italske severnog Jadrana. Pored njih liburne su dosta koristili i njihovi srodnici Veneti, a kasnije i sami Rimljani. Najstariji likovni prikaz ovog tipa ratnog broda potiče iz starog italskog grada Pisaruma, gde se vidi pomorska bitka. Ova scena na kamenoj tabli datira se na 5. ili 6. vek p.n.e. i predstavlja sukob između Liburna i Picena.
Vidi se tako da su liburne bile laki tip brodice, sa jednim redom vesla, jednim jarbolom, jednim jedrom i pramcem zavijenim nagore (takođe i zavijenom krmom). Ispod pramca je postojao rostrum odnosno kljun za probijanje neprijateljskih brodova ispod nivoa vode.
Po svom osnovnom dizajnu liburna je tako veoma slična pentekonteru. Ima jednu klupu sa 25 vesla sa svake strane. U rimsko doba međutim pravljene su liburne i sa dva reda veslača (što je već birema), koja je bila lakša i brža od opšte prihvaćenih trirema za pomorsko ratovanje. Može se takođe reći da je liburna dosta ličila i na etrurske ratne brodove, to jest da su to zajedno bile preteče kasnije razvijenih rimskih galija.
Liburne su bile različite od vojnih trirema, kvadrirema i kvinkverema ne samo po broju vesla već i po specifičnoj konstrukciji. To je bio brod dugačak 33 metra, širok 5 metra, sa gazom od 1 metar. Dakle bio je to veoma plitak i uzan brod, pa je postizao znatne brzine, sve do 14 čvora po vetrom, i 7 čvora pod veslima.
