RATNIČKI NARODI ITALIJE U GVOZD. DOBU
Stanovništvo Italije odlikovalo se u etničkom pogledu neobičnim šarenilom. Plemena koja su živela u Italiji poticala su sa različitih podneblja sveta, bili na različitim stupnjevima razvoja, i govorila različitim jezicima. U glavne narode koji su živeli u Italiji u Gvozdenom dobu ubrajamo: 1. Vilanovljane (Italo-Kelte), 2. Ilire, 3. Etrurce, 4. Grke, 5. Domorodačke italske narode.
Otprilike u isto vreme nastanka Vilanovske kulture na severu nastanili su se u oblasti Venecije i Apulije Iliri, što je dovelo do mešanja raznih etničkih grupa - kao rezultat mešanja “praistorijskih” i “bakarno-bronzanih” domorodaca i “gvozdenih” doseljenika nastale su razne grane italskih plemena.
U ovo doba se u Italiji pojavljuju utvrđena naselja ograđena zidovima, “gradovi” u starinskom smislu opiduma. Upotreba gvožđa je sve dominantnija. Tako su na krajnjem jugoistoku Italije opstali narodi balkanskog porekla - kao što su Veneti, Histri, Japizi i dr. koji nisu igrali bitniju ulogu u razvoju Italije.
Veliku ulogu u razvitku italske kulture odigrale su i grčke kolonije. Grčka kolonizacija Italije počinje u 8. veku, a dominacija Grka u južnoj Italiji pada u 5 vek p.n.e. 480. godine Grci su odneli veliku pobedu nad Kartaginjanima kod Himere, a posle nekoliko godina (474. godine p..n.e.) u pomorskoj bitci nedaleko od Kume pobedili su i saveznike Kartaginjana - Etrurce sa severa. Međutim, Grci nikada nisu uspeli da zavladaju Italijom. Pored unutrašnje borbe i međusobne zavade grčkih gradova na slabljenje Grka uticalo je i postepeno uzdizanje domorodačkih italskih naroda - Samnita, Lukanaca i Brutijaca. Oko 421. godine Samniti su odneli prevagu nad Grcima.
Etrurci su bili narod sa severa Italije o kojima ćemo detaljnije govoriti kasnije.
Većinu domaćeg stanovništva Italije sredinom I milenijuma p.n.e činili su Italici. Od njih su osobiti značaj stekla sledeća plemena: Umbri, Osci, Latini. Svako pleme živelo je izolovanim životom. Dugo vremena Italici su zadržali crte poretka prvobitne zajednice. Plemena su se delila na rodove. Za razliku od Etruraca bio je sveprisutan patrijarhalni stočarski način života.
Umbri su naseljavali oblast gornjeg toka Tibra. Oni su živeli u utvrđenim selima i bavili se stočarstvom. Plemenskog ujedinjenja nije bilo - svako selo bilo je samostalno.
Od sabelske grupe plemena najbrojniji su bili Samniti. Jedan njihov deo pokorio je Oske, koji su nastanjivali Kampanju, pa su mešanjem Oska i Samnita nastali Kampanjci, koji su bili pod jakim grćkim uticajem i stvorili posebnu kampanjsku kulturu. Većina Samnita međutim zadržala je crte poretka prvobitne zajednice, bavila se stočarstvom. Samniti su u istoriji ostali poznati kao jedno od najratobornijih italskih plemena. Samniti su u jednom trenutku istorije stvorili federaciju kojoj su pristupila i srodna sabelska plemena, a koja je pružala ogorčeni otpor Rimljanima.
Osobiti značaj u istoriji Italije stekla je latinska grana italskih plemena. Najraniji arheološki spomenici nađeni u Albanskim planinama i na mestu budućeg grada Rima padaju na početak I milenijuma i stoje u vezi sa ranim stanovnicima Vilanova kulture, a kasnije sa Etrurcima. Latini su živeli u utvrđenim naseljima tipa opidum. Tradicija poznaje tridesetak latinskih naselja, sa legendarnom Alba Longom na čelu latinske federacije. Pored Latina u oblasti Lacija živeli su i Sabinjani koje su Rimljani rano pokorili, kao i izvesni Ekvi, Hernici i Vosci.
