ITALIJA U STARO DOBA
Apeninsko poluostrvo, koje je odavno dobilo ime Italija, zauzima centralni položaj u severozapadnom delu Sredozemnog mora. Sa Zapada ga obliva Tirensko a sa istoka Jadransko more, koji čine delove Sredozemnog mora koje antički pisci rodom iz Italije često nazivaju “unutrašnjim” ili “našim” morem. Italija nema tako razuđenu obalu kao Grčka, što je ometalo razvoj pomorstva, niti tako plodno zemljište kao Balkan, što je kočilo razvoj poljoprivrede, i uopšte civilizacijskih tekovina. Zbog toga se Italija razvija nešto sporije u Gvozdenom dobu od susednih zemalja.
KAMENO DOBA - U raznim delovima današnje Italije i Sicilije sačuvani su najstariji spomenici ljudske kulture. Od stanovnika Kamenog doba ostale su kamene sekire, strugači od kamena i šiljci za koplja. Leševi su bojeni crvenom bojom, stavljani u plitke jame, a sa njima i njihovo oružje. U Kamenom dobu stanovništvo Italije je pod uticajem egejske kulture, a stanovništvo Korzike pod uticajem kontinentalne i alpske kulture.
BAKARNO DOBA - Od 2500. godine počinje prelaz u Bakarno doba. Sa Krita i iz Centralne Evrope prodiru u Italiju zlato i bakar. Jedan od centara bakarne kulture Apenina bio je na Malti. Sicilija trguje sa Kritom a kasnije i Mikenom.
BRONZANO DOBA - U severnim oblastima Italije od naročitog je značaja pojava novih stanovnika oko 1800. god. p.n.e.Oni su svoja naselja gradili na koljima i nastanjivali se samo na rekama i jezerima. Ta kultura se naziva Teramara, i pripada Bronzanom dobu, Na lokalitetima teramare nađeni su predmeti od bronze i kosti. U ovo vreme pojavio se u Italiji po prvi put konj, a takođe i kola na dva točka.
GVOZDENO DOBA - Oko 1100. god p.n.e. nov migracioni talas doneo je u Italiju novu kulturu koja se po mestu arheoloških nalaza naziva Vilanova, po seocetu blizu Bolonje, u sev. Italiji. Glavna crta ove kulture je upotreba gvožđa, pored sveprisutne bronze. Ova kultura postojala je do 800. god. p.n.e i ona pripada široj Halštatskoj kulturi. Pretpostavlja se da su nosioci Vilanova kulture došli sa Duunava i da pripadaju nekoj grani italsko-keltskih naroda koji tada još uvek nisu bili izdeljeni. Gvozdeno doba u Italiji stoga odgovara širenju novih “gvozdenih naroda” u Evropi, što je slučaj koji se jedan vek ranije odigrao i na Bliskom istoku, Egeju i na Balkanu.
Pored ove glavne gvozdene kulture koja je dobila naziv Vilanova, postojale su i manje kulture lokalnog tipa, pod nazivom Lacijska, Este i Golaseka. Lacijsku kulturu razvili su prvi doseljenici u Lacijumu, koji su govorili proto-latinskim jezikom, i osnovali mitski grad Alba Longu. Ova kultura presudno je uticala na kasniji razvoj Rima.
Prelaz sa Bronzanog u Gvozdeno doba na Sicliji ostvaren je oko 900. god. p.n.e. Tamo nije bilo masovnih migracija naroda već jedan konstantan priliv kolonista iz oblasti Egeja koji su osnivali kolonije pod uticajem grčke kulture.
