JIAN - KINESKI MAČ U GVOZDENOM DOBU
Jian je pravosečni mač sa dve naoštrene strane, koji je korišćen od Bronzanog doba u Kini. Kao takav u potpunosti odgovara evropskom pojmu o maču koji se razvio znatno kasnije, za razliku od ostalih kineskih sečiva. Jedan od najranije spominjanih primeraka jeste čuveni Mač kralja Guđijana. Po kineskoj tradiciji jian je poznat kao “Gospodar sveg oružja” i smatra se jednim od četiri glavna tipa. Mačevi su često nazivani i “taiđian” ili “tai či mačevi”
Izrada i primena mačeva ima veoma dugu tradiciju u Kini. Bronzani mačevi mogu se pratiti unazd sve do Šang perioda u Bronzanom dobu Kine (II milenijum p.n.e.). Ovakva duga sečiva pravljena su gotovo isključivo u bronzi sve do kasnog omasovljenja gvožđa u Kini što se desilo u periodu od 4. veka p.n.e. nadalje. Ali i pre tog perioda postojali su povremeni slučajevi izrade mačeva od siderita (lošije rude gvožđa) čak i 700. godina p.n.e. Kineski mačevi od gvožđa pravljeni su uvek od kovanog gvožđa nikada od livenog.
Kineski mačevi su obično imali dužinu od 70 do 100 cm, iako su postojali retki primerci i većih dužina. Kineski mačevi se mogu grupisati u dve klase: 1. jian - pravostrani dvostruko naoštreni mačevi, i 2. dao - jednostrana zakrivljena sečiva, koje danas nazivamo sabljama iako je naziv sablja mlađi od pojma dao mača.
Oblik štitnika kod jian mača može se opisati kao “kratka krila” okrenuta spolja ili unutra. Tek mali broj jiana ima štitnike u obliku diska, što je karakteristika koja se češće povezuje sa daoom, kineskom sabljom. Završetak drške je urađen u obliku jabučice radi balansa težine i da bi se sprečilo klizanje ruke.
U Periodu Proleća i Jeseni nelaminirani (koji se ne sastoje iz više slojeva metala) bronzani mačevi bili su već uveliko tehnički usavršeni. Tada se međutim pojavljuju i laminirani mačevi gde je za izradu oštrica korišćena tvrda bronza sa visokim sadržajem kalaja, dok je za kičmu korišćena meka bronza sa niskim sadržajem kalaja odnosno višim sadržajem olova. Time se dobijaju mačevi sa oštrijom ali krućom ivicom i mekšom ali elastičnijom kičmom, za apsorbciju udaraca. Takva oružja bila su znatno kvalitetnija od nelaminiranih, pa kineska oružja tog doba predstavljaju vrhunac bronzane metalurgije u čitavom svetu.
Pored ovoga stari Kinezi koristili su i brojne druge tehnike radi izrade što boljeg oružja. Na primer, po površini mačeva korišćen je film od bakar-sulfida protiv korozije, pa su sečiva duže istrajala protiv rđanja.
Pred kraj Perioda Proleća i Jeseni javljaju se prvi gvozdeni mačevi. Oni su bili izrađeni prostim i još uvek nerazrađenim tehnikama gvozdene metalurgije, pa su bili slabijeg kvaliteta od bronzanih primeraka, iako su pravljeni od nominalno boljeg materijala. U to doba je napisana i prva knjiga o metalnim legurama, Šegrtov priručnik, sa jasnim opisima sastava metala za izradu što boljih oružja.
U periodu Zaraćenih država pojavljuju se prvi čelični jiani (oko 350. godine p.n.e), dužine preko 1 metra, sa dužim drškama nego ranije, koje su verovatno pravljene za dvoručni hvat. Danas su iskopani primerci čeličnih jiana sa dužinom od 1.4 metra. Bronzani jiani takođe postaju sve duži, preko 80 cm.
Na prelazu u carsko doba (III i II vek p.n.e.) bronzani jiani postaju sve duži, i oni prelaze preko 1 metra, takođe sa dvoručnom drškom. Kao zaštitna mera protiv rđanja koristi se oksid hroma. Takva tehnika će se na zapadu pojaviti tek neverovatnih hiljadu i po godina godina kasnije u izradi nemačkih mačeva iz doba Renesanse!
