VOJSKA U GVOZDENOM DOBU KINE
Već smo objasnili da je u Gvozdenom dobu rat bio konstantno stanje stvari u Kini. Zbog toga su vladari država obavezno i gotovo bez izuzetaka bili i (vellki) vojni zapovednici i vojskovođe. U periodu dinastije Džou (na početku Perioda proleća i jeseni) vojska je bila podeljena na “Šest armija zapada” zaduženih za odbranu spoljašnjih granica zemlje od varvara, i na “Osam armija Čengdžoua”, zaduženih za suzbijanje unutrašnjih pobuna i obračunavanje sa previše osionim vladarima kineskih državica u susedstvu. U Džou periodu primena bojnih dvokolica i dvokoličarsko ratovanje doživeli su svoj vrhunac, sa hiljadama bojnih vozila na bojištima.
Ali dok je ratovanje u Bronzanom dobu bilo svedeno na uži krug plemićkih ratnika koji su se borili sa dvokolica uz pratnju pešaka, vrednosti i ideje aristokratskog društva u Gvozdenom dobu Kine postaju sve manje bitne. Iako je ritual igrao i dalje bitnu ulogu u ratovanju, konačni ishod, pobeda ili poraz, bio je mnogo bitniji.
Zbog toga je u ovom periodu intenziviranja ratovanja došlo do usavršavanja većine vojnih tehnologija, taktika i strategija, kao i do usavršavanja naoružanja, i javljanja novih tipova oružja. Ratovanju se prilazi i sa teorijske strane, promišljeno, i sa planom, pa iz tog doba potiče i jedna od najpoznatijih knjiga na svetu o ratovanju - Sung Ceova - “Umetnost ratovanja”. Vojske u periodu Zaraćenih država koristile su različite vojne taktike u kojima su odredi pešaka, strelaca i konjice, sarađivali i međusobno se dopunjavali. Gvožđe postaje sve češća pojava i polako (sporije nego u drugim delovima sveta) zamenjuje bronzu u izradi ratnog naoružanja.
Tipična kineska vojska razvijenog gvozdenog doba sastojala se od četiri roda: dvokoličara, pešaka, konjice i strelaca.
Prvi zvanični kineski odredi konjice formirani su pred kraj 4. veka p.n.e. (310. godine), ali su ratne dvokolice zadržale svoj prestiž i značaj, uprkos taktičkoj superiornosti konjice. Razlog dugog opstajanja dvokolica u ovom delu sveta leži u tome što su kineski kraljevi i vojni zapovednici konjicu uglavnom poistovećivali sa severnjačkim varvarima protiv kojih su se borili, i bilo je ispod časti jahati konja kao neprijatelj (kao strelac a ne kopljanik).
Tek je izvesni kralj Vuling objavio da se u kinesku vojsku prihvataju “konjanici sa veštinom primene luka i strele” na konjima u galopu. Kineski konjanici su u to doba počeli da se oblače kao nomadski narodi sa severa, oblačeći pantalone umesto tradicionalnih kineskih halja, radi udobnijeg jahanja.
Glavno oružje konjanika postaje luk. Kineski konjanici i ratni konji tog doba međutim još uvek nisu imali uzengije, pa je jahanje i gađanej lukom i strelama zahtevalo veliku veštinu koju nije mogao da savlada tek bilo ko. Zbog ovih ograničenja konjica je u Kini dugo zadržavala drugorazrednu ili trećerazrednu ulogu na bojištima (ispod važnosti dvokolica i pešaka). Po jednom vojnom dokumentu, prvi odredi konjice u Kini imali su ulogu izviđača ili pljačkaša koji su remetili redove neprijatelja, uništavali tuđu letinu i rušili brane i nasipe, i napadali iz zasede.
Pred kraj Gvozdenog doba Kine pojavljuju se i jahači sa samostrelima. Zanimljivo je da su Kinezi ovakvu ideju preuzeli od brđanskih plemena iz Vijetnama, iako je samostrel originalno kineski izum.
U periodu Zaraćenih država vođene su ogromne bitke, možda i najveće na svetu tog doba sudeći po broju vojnika koji su učestvovali. Tome je doprinelo raskidanje od tradicije elitističkog ratovanja među plemstvom i novi način obrazovanja masovnih narodnih vojski regrutovanjem iz širokih slojeva seljaštva i zavisnih polurobova. Glavne države u periodu Zaraćenih država regrutovale su masovne vojske, ponekad i preko dve stotine hiljada ljudi. Kompleksna logistika koja je bila potrebna za održavanje tolikog ljudstva stvorila je centralizovane uprave i snažne birokratije, što će na kraju dovesti i do ujedinjavanja cele Kine.
Glavna oružja vojnika u Gvozdenom dobu Kine bila su: 1.bodež-sekire; 2. kraći bodeži; 3. kratke sekire; 4. jian - pravostrani dugački mačevi; 4. dao - zakrivljeni mačevi odnosno sablje; 5. lukovi i strele; 6. samostreli. Od odbrambenog oružja odnosno zaštitne opreme kineski ratnici su mogli da računaju na: 1. kožne šlemove, obično kupastog oblika, sa ojačanjima; 2. kožne oklope sa bronzanim pločicama, lamelarnog ili nekog kompozitnog tipa, 3. štitove od trske ili upletenog pruća.
