ILIRSKO-DORSKI ILI JUŽNOBALKANSKI ŠLEM
Jedan deo ratne opreme koji se najviše povezuje sa Ilirima dobio je upravo naziv po njima. U pitanju je ilirski, ili ilirsko-dorski, ili južnobalkanski šlem, što su sve sinonimi za jedan isti konkretan tip šlema koji je korišćen na širem području Balkana, uključujući i staru Grčku, među starijim gvozdenim narodima, poput Ilira i Dorana.
Šlemovi ovog tipa otkriveni su na mnoštvu lokaliteta u Grčkoj (Epiru najviše), Albaniji, Bosni, Hrvatskoj (na obali), Makedoniji, Kosovu i Srbiji. Čini se da je jezgro nastanka ovog šlema severna Grčka, odnosno Albanija. Većina stručnjaka datira ovaj šlem na 7. vek p.n.e. jer iz tog perioda potiče većina nalaza, iako je sasvim sigurno “izmišljen” i vekovima ranije. Ilirsko-dorski oblik šlema pojavljuje se na glavi ilirskog kralja Gencija, na novčićima koje je ovaj vladar kovao u vreme svoje vladavine. Ilirski šlemovi su bili privilegija ograničena na manjinu ratnika u društvu, koji su mogli da ga priušte, i koji su smeli da ga nose.
Što se tiče konstrukcije, ilirski šlem pravljen je od bronze. Imao je brojne varijante, ali glavne raspoznajne karakteristike su te da je imao okruglu kalotu i štitnik za vrat i obraze, kao i otvoreno lice u svim svojim varijantama. Po arheološkim dokazima ilirski šlem se razvio iz starijih tipova prostog kupastog šlema ili Kegel šlema koji su koristili Dorani i njima srodna plemena na prelasku iz Bronzano u Gvozdeno doba razvoja.
On je međutim i sam bio neposredni uzor za javljanje korintskog šlema, jednog od najznačajnijih tipova šlemova u istoriji ratovanja, odakle potiče i veliki značaj ovog prvog.
Kada se pogledaju slike autentičnih pronađenih primeraka ilirsko-dorskog šlema vidi se da je zadnji deo bio plići od prednjeg, i da je imao zakrivljeni obod ka spolja, koji je odbijao udarce oružja tako da ne dođe do povrede vrata. Takođe, karakteristično je da je šlem imao dve podužne linije na temenu, koje su verovatno označavale granicu između konstruktivnih metalnih delova kalote od livene bronze, kao i što su ograničavale prostor unutar kojeg se stavljala kresta.
Kresta ilirskog šlema nije bila visoka, počinjala je direktno iz osnove kalote, bila je široka i gusta. Prednji deo šlema liči na usečeni pravougaonik, gde lice ostaje nezaštićeno, ali takav šlem nije ograničavao vidno polje gotovo uopšte. Korintski šlem će se kasnije razviti tako što će ilirski šlem dobiti poluduboki nazal - štitnik za nos.
Štitnici za obraze završavali su se oštro a njihove metalne ploče bile su ponekad i fino savijene kako bi što bolje pratile oblik lica i da ne bi povređivali ratnika koji nosi šlem. Na čeonom delu šlema, koji je takođe bio konstruktivno poseban element, ponekad su se nalazile paralelne linije-useci, ojačanja ili neke dekoracije. Takođe, obod čeonog dela i štitnika za obraze mogao je imati dekoracije ili “obrube” u vidu sitnih kuglica, ureza itd.
Svi primerci ilirskog šlema pravljeni su tako da što manje ometaju glavno čulo potrebno ratniku, čulo vida, dok je čulo sluha kod nekih varijanti bilo prilično ugroženo konstrukcijom. Stručnjaci za staro oružje danas razlikuju četiri podvrste ilirskog šlema:
I tip - razvijen pre 700. godine p.n.e., nije imao zaštitu za vrat, imao je štitnike za obraze i otežavao je primanje zvuka;
II tip - razvijen u periodu od 700. do 600. godine p.n.e., imao je zaštitu za vrat i takođe ugrožavao sluh.
III tip - razvijen u periodu od 600. do 550. godine p.n.e., imao je štitnik za vrat i omogućavao je bolje primanje zvuka;
IV tip - razvijen oko 500. godine p.n.e., veoma sličan prethodnom tipu osim što je čulo sluha moglo nesmetano da funkcioniše.
Ilirski šlem su pored Ilira koristili i stari Grci klasičnog doba, poput Spartanaca, zatim Etrurci sa Apenina, Skiti, Tračani, Dačani, kao i Karijci i Lidijci iz male Azije…
U trenutku kada ga je u Grčkoj već u potpunosti zamenio Korintski tip šlema, ilirski šlem je i dalje masovno primenjivan na Balkanu i Italiji. U Italiji je čak pravljena varijanta ilirskog šlema sa posebnim odvojivim štitnicima za obraze koji su se dodatno kačili alkicama i zakivcima. Takav mlađi tip italsko-ilirskog šlema je poslužio kao uzor za pojavu rimskih šlemova, što je još jedna dimenzija uticajnosti ilirskog šlema.
