RATOVANJE, VOJSKA I ORUŽJE ILIRA
Istorija ratovanja Ilira proteže se od početaka II milenijuma p.n.e. sve do I veka nove ere, u Iliriji i u južnoj Italiji gde je cvetala Japižanska civilizacija. Ilirsko ratovanje se odnosi na sukobe između ilirskih plemena na Balkanu, kako međusobno tako i sa susednim narodima, na sukobe u Italiji, i na gusarske aktivnosti u Mediteranu (uglavnom Jadranu). Iliri su bili čuveni ratnici, sudeći po starim izvorima.
Bili su poznati kao vešte zanatlije, brodograditelji i moreplovci, i u jednom delu istorije kontrolisali su veliki deo Jadrana i Jonskog mora, koristeći za to svoje ratne brodove. Iliri su koristili veoma opasna oružja, poput sike, zakrivljenog bodeža-mača, koji je izumljen u Iliriji a zatim proširen na ostatak Balkana, među Tračane.
Prvi navodi o ratovanju Ilira javljaju se u grčkim mitovima o Kadmu i Harmoniji, gde se spominju ilirska plemena Enhelejci i „pravi Iliri“. Rat između ova dva plemena odigrao se oko 1600. godine p.n.e. u doba kada je navodno živeo ovaj lik iz grčke mitologije.
Ilirska plemena su se međusobno žestoko borila za kontrolu nad prirodnim resursima, pašnjaka, izvora vode, šuma i lovišta. Poznat je primer iz istorije da su Autarijati i Ardijejci vekovima vodili sukobe oko nalazišta soli, te veoma dragocene materije u prošlosti, negde na teritoriji današnje Crne Gore. U tim sukobima Ilirska plemena su često tražial stranu pomoć, u vidu plaćeničkih ili kraljevskih vojski Makedonaca, Grka i Rimljana. Tako su na primer Dalmati i Liburni ratovali oko grada Promone i pri tome zatražili pomoć od Rima. Rimljani su naravno ovo koristili da ojačaju svoje prisustvo na Balkanu, da bi na kraju i osvojili čitav širi region.
Pored ovoga ilirsko ratovanje odnosi se i na Liburnijsku pomorsku vladavinu i gusarenje na Jadranu i zapadnom Mediteranu u periodu od 12. do 7. veka p.n.e.. U 8. veku se desio i veliki rat između Japiga i grčke kolonije Taranta takođe na jugu Italije. O ovome ćemo ipak više pisati u okviru Italije gvozdenog doba, jer je su centri Liburna i Japiga bili na jugu Italije i jadranskim ostrvima.
Ilirska vojska se najčešće sastojala od plemenskih vojnih odreda lakih pešaka-jurišnika i čarkaša. Takvi ratnici poticali su iz široke mase siromašnog zavisnog seljaštva. Glavno naoružanje lakih jurišnika bio je zakrivljeni bodež-sika, kao i koplja za bacanje. Ilirski plemići, oni koji su sebi mogli da obezbede bolju ratnu opremu, činili su odrede teške pešadije.
Moguće je da su ilirski teški pešaci bili organizovani po uzoru na starogrčke, odnosno makedonske. Ilirski teški pešak nosio je karakteristični ilirski (ilirsko-dorski) šlem, metalni disk-prsnik, gvozdene štitnike za noge i dugačko koplje za probadanje.
Iliri nisu bili poznati kao naročiti konjanici iako su imali jedno značajno konjaničko božanstvo. Razlog za to je brdovita i krševita obala Jadrana koju su Iliri uglavnom naseljavali. Nešto značajnije odrede konjanika organizovali su Dalmati koji su dali naziv regiji u današnjoj Hrvatskoj. Iz istog razloga nije poznato ni da su ilirska plemena u nekom većem obimu koristila ratne dvokolice. Istorijski jedina dokazana primena ratnih dvokolica među Ilirima potiče iz Slovenije gde su živela severna ilirska plemena Daunijaca.
Ono po čemu su Iliri bili poznati bilo je gusarenje. Da bi se takva aktivnost masovno odvijala u jednom dužem periodu od više vekova neophodno je visoko i detaljno poznavanje brodogradnje, moreplovstva i vojne tehnike borbe na moru. Čini se da su Iliri u svim ovim oblastima ostvarili znatne rezultate.
Ilirski ratni brod zvao se lembos. To je tio tip ratne lagije, lake varijante koja je bila brza i pokretljiva na moru, idealno prilagođena prepadima i poterama na otvorenom moru. Danas se zna da naziv lembos nije označavao konkretan tip niti posebnu konstrukciju ratnog broda, već više jednu opštu klasu lakih plovila. Broj vesala mogao je da ide od 16 do 50 (u kojem slučaju govorimo o klasičnom pentekonteru). Vesla su takođe mogla da budu postavljena u jednom ili dva reda. Kod nekih podtipova lembos nije imao ojačani pramacza probijanje. Lembosi bez ojačanja na pramcu korišćeni su kao špijunski i kurirski brodovi.
Lembose su od Ilira kasnije preuzeli Rimljani i Makedonci. Poznato je da je makedonski kralj Filip V koristio brodove upravo ovog tipa. Pre njega je i spartanski kralj Nabis pokušao da oformi spartansku mornaricu gradeći veći broj lembosa.
Ilirska taktika u primeni lembosa sastojala se u tome da se ojačanim vrhom ove lake brodice probiju kroz prvi red neprijateljskih plovila a zatim zabijaju u bokove težih brodova sa kojima su Iliri ratovali i koje su pljačkali, poimence, brodove grčkih kolonija, Italskih plemena, kartaginjanskih trgovačkih širokih brodova, rimskih galija itd. Jedan konkretni podtip lembosa zvao se pristis - “ajkula”. Uspešnost ove ratne galije ogledala se u tome što je iskorišećna kao prototip za izgradnju rimske mornarice.
