ILIRI U GVOZDENOM DOBU
Tipični ilirski ratnik Gvozdenog doba
Iliriju i Ilire prvi spominje Herodot (oko 485-425) u svojoj Istoriji, ali sasvim uzgredno. On smešta ovu zemlju i narod oko izvorišta reke Angros (današnji Ibar), u planinsku oblast jugozapadnog Balkana. Da su ilirske zemlje dobrano zahvatale i primorske oblasti na jugoistočnoj obali Jadranskog mora svedoči Tukidid (oko 460-400). U njegovom opisu Iliri (preciznije jedno ilirsko pleme: Taulanti) koji su naeljavali neposredno zaleđe grčke kolonije Epidamno (kasnije Drač u Albaniji) prikazani su kao varvari, pljačkaši na kopnu i moru, veoma moćni ali još nevešti u ratnoj taktici.
Mapa prostiranja ilirskih plemena
Iliri su dakle bili ne u potpunosti definisan narod sastavljen od većeg broja srodničkih plemena. „Pravi Iliri“, pleme po kojima su Grci nazvali ceo ilirski narod, kao i zemlju koju nastanjuju Ilirijom, živeli su u oblasti oko Skadra i Lisusa (severna Albanija). Pored ovoga antički izvori navode i brojna imena za pojedinačna manja plemena i zajednice: Herastomni, Bulini, Hili, Nesti, Mani, Autarijati, Enhelejci i Taulanti. Ime Iliri koje je najpre nosilo jedno pleme vremenom su ponela i sva njemu jezički i kulturno bliska, nastanjena od severno od Epira i zapadno od Makedonije. Velika je verovatnoća da su Iliri bili u srodničkim odnosima sa starogrčkim gvozdenim plemenima, poput Tesprota i Dorana.
Iliri su kao stari narod Grcima bili poznati pre svega kao pljačkaši i pirati na moru
Takođe plemena koja su živela u unutrašnjosti zapadnog Balkana, poput Dalmata, Japoda i Panonaca, bila su srodna i slična Ilirima, ali takođe i Keltima, pa ih smatramo određenom etničkom mešavinom i njih ćemo opisivati u okviru Klasičnog doba, prilikom susreta sa Rimljanima. Ilirsko poreklo imala su i određena plemena u Italiji, za koja se pretpostavlja da su prilikom svojih migracija pratili obalu Jadranskog mora. Tu spadaju Japigi, Dauni i Mesapi.
Ilirski pirat u Jadranskom moru
U V veku p.n.e. Ilirija se prostirala od ušća reke Genusus (u sev. Albaniji) do izvorišta Ibra u Crnoj Gori. U IV i III veku kada je došlo do stabilizacije, ujedinjavanja i (skromnog) razvoja ilirskog društva u Ilire su ubrajani i narodi oko reke Neretve u Hercegovini, kao i Cetine u Dalmaciji. Takav narod se dakle na jugu graničila sa Epirom, na istoku sa Makedonijom, na severoistoku i severu sa Dardanijom i Panonijom, a na severozapadu i zapadu sa teritorijom Japoda, Dalmata i Liburna, što su narodi mešovito ilirsko-keltskog porekla.
Povezanost glavnog staništa Ilira (na Balkanu) sa istočnom obalom Italije
Zbog rascepkanosti zemlje Iliri ni u jednom razdoblju svoje istorije nisu uspeli da se u celini kulturno i politički ujedine. Razlike među plemenima su pojačavane zbog nejednakog kontakta sa razvijenim civilizacijama Egeja. Plemena u Južnoj Iliriji živela su u zaleđu grčkih kolonija i otuda bila neposredno izložena uticaju grčke kulture. Zbog toga su se civilizacijski rano uzdigla od ostatka plemena u Iliriji, koja su dugo ostala verna praistorijskim formama života.
Oružje Ilira u Gvozdenom dobu - vidimo okrugle štitove, bojne opasače, krive bodeže i koplja
Faze u razvoju Ilira u gvozdenom dobu
(prethodne dve faze pripadaju Bronzanom dobu)
Teuta - ilirska kraljica i jedna od najpoznatijih vladara ilirskih kraljevstava, u poslednjim vekovima stare ere
3. Starija ilirska faza – kultura ranog Gvozdenog doba – razdoblje između 1200. i 700. godine p.n.e. dokumentovano je na ilirskim teritorijama tek oskudnim arheološkim nalazima. Veze sa mediteranskim svetom se prekidaju (verovatno zbog potresa u oblasti Egeja) ali jačaju kontakti sa narodima koji su naseljavali kontinentalne delove Balkana i Evrope. Među Ilirima se recimo pojavljuju bronzani mačevi srednjeevropskog porekla. U ovom se periodu grade naselja na dobro utvrđenim visijama pa pretpostavljamo da je ovo doba previranja i ratova, baš kao i u ostatku sveta.
Ilirski šlem - stari tip šlema koji su kasnije preuzeli Grci i razvijali ga dalje sve do pojave Korintskog šlema, koji se smatra njegovim naslednikom
4. Mlađa ilirska faza – kultura od VI do I veka p.n.e. – Tek od kraja VIII p.n.e. na svim ilirskim teritorijama počinju integracioni procesi koji dovode do formiranja nekoliko velikih etnokulturnih celina, jasno uočljivih tek u VI veku. U ovom razdoblju zasnivane su i prve grčke kolonije na jugoistočnoj obali Jadrana – Epidamno (Drač), koje su osnovali Korkira i Korint oko 627. godine p.n.e. i Apolonija koju je osnovao Korint oko 588. godine p.n.e. One su snažno uticale na ilirska plemena u zaleđu i uvele Ilire u istoriju. Ovaj deo razvoja Ilira opisaćemo u okviru Klasičnog doba.
Sika, zakrivljeni bodež - najkarakterističnije oružje Ilira u mlađem gvozdenom dobu
