ILIRIJA I ILIRI U BRONZANOM DOBU – MITSKI NAROD ZMIJA I JEGULJA
Protoiliri su bili deo Indoevropljana koji su migrirali ka Evropskoj unutrašnjosti i pripadali bronzanim kulturama Polja sa urnama, i Lužičkoj kulturi. Iz centralne Evrope Protoiliri naseljavaju Balkan, odnosno obale Jadrana. Naseljavanje Ilira pokrenulo je Dorane sa juga Balkana prema Grčkoj, što je dovelo do pada Mikenske civilizacije. Prilikom ovog naseljavanja Protoiliri su se dosta mešali sa domorodačkim stanovništvom Balkana, pa su kasniji Iliri većinski proizvod autohtonih zajednica, gde su doseljenici često bivali tek malobrojni plemići i vladari naseljenih teritorija.
Po grčkoj mitologiji Ilir(ije) je bio sin Kadma i Harmonije, Feničane poreklom, koji su prešli Egej i nastanili se u Grčkoj a kasnije i u Iliriji. Kadmo je značajan lik iz grčkih mitova. On je bio poreklom Feničanin i navodi se kao osnivač Beotske Tebe. Nama je ovaj mit zanimljiv na ovnom mestu zato što su Kadma i njegovu suprugu Harmoniju određeni razlozi doveli na jugoistočnu obalu Jadrana. On je naime u dubokoj starosti bio prinuđen da napusti Tebu i da sa suprugom ode Enhelejcima, narodu jegulja, koji su živeli severno od epira, između Kotorskog zaliva i Drača. Enhelejcima je prorečeno da će poediti svoje susede Ilire – narod zmija, ako za vođu izaberu došljaka.
Kako su to i učinili sa Kamdom, ovaj im je izvojevao pobedu nad Ilirima i zagospodario njihovom zemljom. U novom kraljevstvu Harmonija mu je rodila sila Ilirija, po kome je nazvana cela zemlja. Ubrzo je Kadmo poveo ujedinjene Enhelejce i Ilire u pohod na Grčku, i ova varvarska vojska je pobeđivala sve redom sve dok nije pokušala da opljačka Delfe, taj značajan verski centar stare Grčke. Tada su Iliri ljuto stradali.
Prema mitskoj hronologiji Kadmo je Enhelejcima došao pet generacija pre početka Trojanskog rata, koji je vođen sredinom XIII veka p.n.e. Tako se dolazi do sredine II milenijuma p.n.e. kada su i u arheološkim izvorima potvrđene veze između Jadrana i Egeja.
Po brojnim sinovima Ilira, poput Enheleja, Taulanta, Autarija, i dr. dobila su naziv brojna ilirska plemena.
Zajednički ekonomski interesi ilirskih plemenskih zajednica sastojali su se prvenstveno u pljački bogatih suseda na kopnu i moru, a politički – u odbrani od spoljašnjih neprijatelja, mahom tih istih opljačkanih naroda – stanovnika Makedonije, Epira i grčkih kolonija. Prvi ilirski kraljevi bili su verovatno samo plemenski prvaci kojima je pošlo za rukom da se stave na čelo neke vrste plemenskog saveza, dovoljno snažnog da osvoji tuđe i odbrani svoje teritorije.
Faze u razvoju Ilirske kulture Bronzanog doba :
1. Preilirska faza – period sažimanja kulture autohtonog stanovništva sa kulturom indoevropskih pridošlica tokom Neolita i ranog Bronzanog doba;
2. Protoilirska faza – u toku razvijenog Bronzanog doba, prvo uobličavanje etničkih grupacija. Značajno je primetiti da se oko 1600. godine p.n.e. na teritoriji Ilirije pojavljuje bronzano oružje – noževi sa izvijenom oštricom, mačevi, što je dokaz trgovačkih veza Protoilira sa Mikenskom civilizacijom. Za mediteranski svet se verovatno vezuju i bronzane sekire neobičnog oblika – tipa Škodra – nađene u velikom broju u Albaniji i Crnoj Gori.
