KIZUVATNA – KILIKIJA, DRŽAVA U BRONZANOM I GVOZDENOM DOBU ANADOLIJE
Kizuvatna je bio naziv za staro anadolsko kraljevstvo krajem Bronzanog doba. Ona se nalazila na visoravnima jugoistočne Anadolije, oko planine Taurus. Prestonica ove države zvala se Kumani. U najstarije doba Kizuvatna se spominje kao krajnja oblast do koje je dopirao uticaj Akadskog cara Sargona 2300. godine p.n.e.
U Kizuvatni je živelo nekoliko etničkih grupa. Huri su naseljavali ovu oblast od početka II milenijuma i oni su bili povlašćeni sloj društva u periodu jačeg uticaja hurske države Mitani u susedstvu. Širenje Heta dovelo je hetske i luvijske narode u ovu oblast pa Luvijci ostaju kao dominantni narod koji će obrazovati svoje države u Gvozdenom dobu.
U borbi za prevlast nad širom regionom Anadolije između Heta i Mitanaca Kizuvatna je postala neobična važna zbog svog geo. položaja, jer je njeno savezništvo moglo da bude presudno u ovom sukobu. Kizuvatna je tokom vekova menjala svoju lojalnost od Heta prema Hurima i obratno sve dok je Heti nisu vojno potčinili u 13. veku p.n.e. Kizuvatna se bunila protiv Heta tokom vlade Supiluliume I, ali je ostala u okviru Hetskog carstva i sledeća dva veka.
U čuvenoj Bitci kod Kadeša (1274. godine) Kizuvatna je svoje vojnike morala da šalje na strani Heta. Nakon pada Hetskog carstva u ovoj oblasti nastalo je nekoliko manjih kraljevstva poput Tabala, Kamanua i Kuvea.
Tabal je bilo luvijsko kraljevstvo u južnoj Anadoliji koje je nastalo nakon pada Hetskog carstva. Tabal je izgleda priznavao vlast Novoasirskog carstva kome je davao tribut. Pored ovoga država Tabal se često povezuje sa plemenom Tibarena koji su živeli blizu Crnog mora. Njih pominju starogrčki istoričari. To bi značilo da su ovu kraljevinu činili pored Luvijaca i Kartveli, stari kavkaski (crnomorski narod) koji nam je do sada bio poznat iz opisa o Kolhidi. Kuve je jedino ostao poznat istorijski po tome što je hebrejski kralj Solomon odatle nabavljao kvalitetne rase konja za ratovanje.
Kilikija se u gvozdeno doba delila na Uudu Adanju (ravničarsku Kilikiju) I Tarzu (brdovitu Kilikiju). Kilikijci se javljaju kao Kiliku narod u Asirskim natpisima, I u prvom delu I milenijuma bili su jedni od glavnih sila zapadne Azije. Kilikijci su bili poznati I starim Grcima, kao mesto boravka njihovih mitoloških heroja (Belerofon), I kao saveznici Trojanaca u starom ratu. Kilikijski gradovi poznati Homeru bili su Tarza, Ingira, Danuna-Adana, Pahri, Kundu I Karatepe. Prvi kralj slobodne Kilikije--Kizuvatne (od Heta I Hura) u Bronzanom dobuzvao se Išpuhatšu. Međutim, Kilikija je ipak veći deo svoje stare istorije bila pod Hetima.
U 13. veku dolazi do velikog poremećaja u strukturi stanovništva nadolaskom Pomorskog naroda, koji su pregazili Kilikiju. Domorodački Huri su napustili ovu oblast I preselili se na istok ka Taurusu, u oblast Kapadokije. U 8. Veku p.n.e. region je ujedinjen pod vladom dinastije Mukšuš (Mopsus) koji su osnovali grad Mopsuestiju, iako je prestonica ostala Adana. Međutim, ova kratkotrajna kilikijska državica brzo je potpala pod vlast Asirije, sve do kraja 7. Veka. Po persijskom vlašću Kilikijom su vladali vazalni kraljevi četvrte persijske satrapije.
Vladar Kilikije u starom gvozdenom dobu, Mopsus, spominje se u grčkoj mitologiji kao najmurdiji čovek na svetu. Kod njega su odlazili Grci sa obale Male Azije (iz Jonije) po savet I po sudske presude.
